Kua kōrerohia i tēnei whārangi:

Ngā tuhinga tūāpapa o Aotearoa

E mārama ai te tangata ki te kāwanatanga i Aotearoa me ngā āhuatanga pāpori e noho nei tātou, e whakahirahira ana te mōhio ki ngā ​​tuhinga e noho tūāpapa ana i Aotearoa:

  • He Whakaputanga (1835). Ko tēnei te whakapuakanga tuatahi o te mana Māori ki te ao.
  • Te Tiriti o Waitangi (1840). He kirimana ōkawa tēnei i waenga i te Karauna o Ingarangi me ngā tini rangatira Māori mō te āhua o te whakahaerenga o ngā kirirarau o Aotearoa me te mahi tahi i waenga i te Karauna me Ngāi Māori.

I rerekē te māramatanga o ia taha ki te tikanga o ēnei tuhinga, nā konā i tutū ai te puehu mō te hunga nōna te mana whakahaere i Aotearoa. Ko te waitohunga kētanga o He Whakaputanga me ngā rerekētanga i waenga i te tuhinga reo Māori me te tuhinga reo Pākehā o Te Tiriti ētahi pūtake nui o te taukumekume.

Ko ētahi o ngā mahi a te Karauna he takahi i te Tiriti, i roto i ngā tekau tau maha. Nā konā i nui ai te pākinikini me te pōkaikaha o te Māori, tae atu ki te ngarohanga o te tangata, o te whenua, o te reo, o te ahurea anō hoki. Ko ētahi o ngā tauira ko Ngā Pakanga Whenua o Aotearoa, ko te raupatunga o ngā whenua Māori, ko ngā mahi hoki a Te Kōti Whenua Māori.

 

Te tukanga o ngā whakataunga Tiriti

He mea whakatū te Taraipiunara o Waitangi i te tau 1975 kia rangona ai ngā kerēme a ngāi Māori mō ngā nunumitanga i puta i ngā mahi hē a te Karauna. Nā reira i tīmataria ai te tukanga o te whakatau kerēme Tiriti, e haere tonu ana i ēnei rā. He pārongo atu anō mō ngā kerēme me ngā whakataunga o te Tiriti kei te pae tukutuku o Te Tai Ngā Kōrero Whakataunga Tiriti.

Mā te kōti hoki e whakatau ngā take o Te Tiriti i ngā wāhi e whakahuatia ai Te Tiriti i roto i te ture. Heoi, kāore anō kia tau te tūranga ā-ture o Te Tiriti, ā, e haere tonu ana tēnei take whakahaehae nui.