Kua kōrerohia i tēnei whārangi:

KiwiSaver

He kaupapa penapena, whakangao hoki te KiwiSaver e rua ōna whāinga whakahirahira: ko te hoko i tō whare tuatahi me tō rītaiatanga. Whakangaotia ai e ngā kaiwhakahaere pūtea ōkawa ngā moni e whakaurua ana e koe, ki te taha hoki o ngā moni a te kāwanatanga, a tō kaiwhakawhiwhi mahi hoki.

Ka wātea koe ki te tuku horipū i ō moni ki tētahi pūtea KiwiSaver, mā roto rānei i te aunoa o te tangohanga i tō whiwhinga moni. Ka wātea koe ki te tuku i te 3%, i te 4%, i te 6%, i te 8%, i te 10% rānei o tō whiwhinga moni.

Ka tīmata ana koe ki te tuku moni ki tō pūtea KiwiSaver, ka whai pūtea hoki i:

  • tō kaiwhakawhiwhi mahi, e herea ana kia tukua te 3% o tō utu, kia nui ake rānei te tukua.
  • tā te Kāwanatanga tuku, e $521.43 mēnā ka eke te tapeke o tō tukunga ki tētahi mōkitotanga ka tohua.
  • ngā hua whakangaotanga e ahu mai ana i te pūtea tonu, e tāpua ai pea te whakatipuria o ō moni.

Ngā ara e hono atu ai ki te KiwiSaver:

  • Te hono mā tō kaiwhakawhiwhi mahi. Mēnā taihoa ka 18 ō tau, ka mutu, kua whai tūranga kē koe, me kōrero atu ki tō kaiwhakawhiwhi mahi kia rēhitatia koe mō te KiwiSaver ā muri ake i tō huritau.
  • Ka tīmata ana koe ki tētahi tūranga hou, mēnā ehara koe i te mema, waihoki, e māraurau ana koe, ka aunoa tā tō kaiwhakawhiwhi mahi rēhita i a koe ki te KiwiSaver.
  • Mēnā he tangata mahikuhu koe, kāore rānei koe i te mahi (pēnā i ngā mātua e noho ana ki te kāinga), ka wātea koe ki te rēhita tika atu ki tētahi pūtea KiwiSaver ki te taha o tētahi kaituku.

He pārongo mō te KiwiSaver me ngā āhuatanga o roto kei te pae tukutuku o Sorted.

Te whiriwhiri i tētahi pūtea

Ka rēhita ana koe ki te KiwiSaver, me whakatau koe i te momo pūtea e tika ana ki a koe, ka whiria ai tētahi. E rima ngā momo pūtea matua:

  • Te Haumaru: He pūtea e iti ana te mōrearea, nā reira e kore e kaha te piki me te heke o te uara. He pūtea pai tēnei hei whiri māu mēnā e whai ana koe ki te whakamahi i tō KiwiSaver i roto i ngā tau e toru kei mua i te aroaro.
  • Te Matawhāiti: He pūtea hoki tēnei e iti ana te mōrearea, engari ka paku kaha ake te piki me te heke o te uara. He pūtea pai pea tēnei hei whiri māu mēnā e whai ana koe ki te whakamahi i waenga i te 2-6 tau kei mua i te aroaro.
  • Te Taurite: He pūtea tēnei e wawaenga nei te mōrearea, e kitea ai i roto i te 5-12 tau ētahi heke me ētahi piki. Kia whakaarohia pea tēnei kōwhiringa mēnā ka roa ake i te ono tau te roa o tō whakangao.
  • Te Tipu: He pūtea tēnei e kaha nei te mōrearea, ka mutu, tērā ētahi tau e kite nā koe i te hekenga o ētahi moni, engari ka kaha ake ngā piki. He kōwhiringa pai tēnei mēnā kāore koe e whai ki te whakamahi i tō KiwiSaver i roto i te 10 tau.
  • Te Taikaha: Ko tēnei pūtea e nui katoa nei te mōrearea, e kaha ana te tūponotanga ka nui ake ngā moni ka whakahokia ki a koe i te wā karioi (arā, te 13+ tau).

Nā runga i te āhua o te roa o tō whakangao, me tō waiaro ki ngā piki me ngā heke ka puta pea i te whakangao, ka pai ake tētahi pūtea i tētahi mō te āhua o tō ao.

Kei te pae tukutuku o Sorted tētahi rauemi kimi pūtea KiwiSaver hei āwhina i a koe ki te kimi i te pūtea e tika ana, me tētahi Tātaitai Penapena KiwiSaver e kite ai koe i te tapeke o te katoa o ō tukunga moni.

Te inihua

Ko te inihua tā tētahi kamupene kī taurangi ka utua koe mēnā ka pāngia koe e tētahi pōkaikahatanga whāiti, pērā i te wāhia o tētahi taputapu uara nui. Ka pērātia mēnā i utu koe i tētahi utuhoko (i tētahi utu auau rānei).

E rua ngā utu matua i te inihua:

  1. Ko te utuhoko, e utu ana i te kirimana o te inihua. Ka utua tēnei i ia wiki, i ia rua wiki, i ia marama, i ia tau rānei. Me utu i te utuhoko e whai inihua ai koe.
  2. Ko te utu tūmua, e utua ana mēnā ka pāngia koe, ka pāngia rānei āu rawa e tētahi raru, ā, ka mate koe ki te whai inihua. Māu e whakatau te rahi o te utu tūmua ka hoko ana koe i te inihua. Kia nui ake te utu tūmua, ka iti iho te utuhoko.

I te nuinga o te wā, ka hāngai te momo inihua me hoko e koe ki ō rawa, ki te utu mō ō rawa (te uara), ki tō whakatau ki te whaihua o te ‘tiaki’ i aua rawa.

Ka ngana pea ngā kamupene inihua ki te whakapakepake i a koe kia hokona tētahi inihua e nui ake ana te utu, nā reira me ariari tō mōhio ki ngā mea e pīrangi ana koe ki te tiaki me te utu ka taea e koe te pīkau. Waihoki, kia mōhio koe ki ngā parenga: e rārangi mai ana i te kirimana inihua ngā mea kāore nei e kapi i a ia.

He whakaaro pai te kimi haere me te tono whakataunga utu i ngā kaituku rerekē. Ka whakamāmā ētahi i ngā utu ki ngā taiohi. Kei Te Kāhui Inihua o Aotearoa ētahi kōrero whānui mō te inihua me ō mōtika.

He pārongo atu anō mō ngā momo inihua matua:

Next in Moni me te tāke