Kua kōrerohia i tēnei whārangi:

“Ko te wehe i te kura me te takahi i tētahi huarahi hou o tō ao, ka manawa reka, engari ka manawa rua anō hoki. Ko te tautiaki i ngā wāhanga katoa o tō oranga, te tuatahi o aku kupu āwhina. Ka eke ki tēnei taipakeke, me te mea nei ko ō whiringa katoa he whakaata i tō tuakiri, ka mutu, arā te ara tika, te ara hē hei takahitanga. Ko te mea kē, e takahi ana koe i tētahi huarahi, ā, ko te tūārongo, he  tūāhua māori noa. Ahakoa te wāhi e haere nei koe i tēnei wā, ā kāti, e tika ana mōu. Ko te tono āwhina, ko te tuku pātai, ko te tono kupu āwhina, katoa e tika ana mōu.”

- Marika

Te ira me te hōkakatanga

Ko tā tātou tautohu i ō tātou ira, hōkakatanga hoki, he āhuatanga whaiaro. Ko te mea nui, e tika ana kia āhuru koe i tōu ake tuakiri.  

Te kapetuhi ataata available for Te kauawhiawhi me te kanorautanga Huaki Kati
Te kauawhiawhi me te kanorautanga

Kainga kāmera: Kei te whare wānanga a Alex. Kei te mau huri kahurangi me te tīhate mā. He pēke kei te pakihiwi. E hīkoi ana ia i mua i tētahi whare pereki whero, he māra iti kei mua i te whare.

A Alex ki te kāmera: Ahakoa ko wai te tangata, e tika ana kia rongo ia i te ngākau pai, i te wairua manaaki o ērā atu ki a ia me tōna tuakiri. Ki te whakapono koe ki tēnei kōrero, e whakapono ana koe ki te ahurea kauawhiawhi – he ahurea e mihia ai te whai wāhi a te katoa.

Kainga kāmera: Ka noho a Alex ki tētahi tūruroa. He rākau kua ngahoro kē ngā rau kei muri i a ia e tū ana, e toro ana ki te rangi tāmaru.

A Alex ki te kāmera: Engari i te ahurea kauawhi, ina kitea he mahi whakatoihara, me āta wero, me āta whakahē tērā mahi.

Kainga kāmera: E noho ana a Cal ki te arawhata raima. Kei te mau hāte kakīroa whero.

A Cal ki te kāmera: Kāore au e mōhio ka pēhea koutou i tōu nā whenua tupu, engari i Aotearoa nei, ka...

Kainga kāmera: Ka tio te whakaahua i waenga tonu o te rerenga kōrero a Cal. Paku nei te huaki o tana waha, e kati ana ōna karu.

He oro: He tangi e tohu ana kua hikina te rere o ngā whakaahua.

Ka rangona te reo o Alex: He whakatoihara tēnei: he whakahāwea i te tangata mōna i rerekē i a koe, i tō rōpū. Tērā pea he kōrero kūare noa, tērā rānei he kupu whakatuma, he mahi whakatīwheta rawa rānei. Ko ētahi āhuatanga o te tangata ka whakatoiharatia, ko …

Kei te mata: He kupu mā ka puta takitahi ake i te tuarongo whero i a Alex e whakahua ana i tēnā, i tēnā: tōna ‘Iwi’, tōna ‘Ira’, tōna ‘Taipakeke’, tōna ‘Tūranga Mahi’, tōna ‘Hauā’, tōna ‘Tuakiri ā-Ira’, tōna Hōkakatanga, tōna ‘Whakapono’.

Te reo o Alex: Tētahi mea e rerekē ai, e motuhake ai ia i ētahi atu.

A Alex ki te kāmera: Ina whakatoiharatia te tangata, ka rongo anō pea ia i te mōrearea, ka uaua pea tana whakapuaki i ōna whakaaro, ā, ka kaha raru anō pea tōna wairua me tōna hinengaro. Tērā pea ka pēnei koe, kāore he hē o te whakatoi i te tangata mōna kua kaumātua, engari kāore i a koe te tikanga. He pērā anō te whakatīwheta taha hōkaka me te whakaweti.

Kainga kāmera: He rama muramura e hikohiko ana ki ngā pakitara me ngā tēpu o tētahi wharekai. Kāore nei he tāngata o roto, atu i a Sam, e tū ana i mua, he mā te hāte.

A Sam ki te kāmera: Yo, me hoatu pea e au tō tau waea ki taku hoa. He tino pai ki a ia ngā kōhine pēnā i a koe nā te hanga…

Kainga kāmera: Ka tio te whakaahua o Sam i a ia tonu e kōrero ana.

He oro: He tangi e tohu ana kua hikina te rere o ngā whakaahua.

Te reo o Alex: E pōhēhē ana pea te tāhae nei kei te tūhono pai ia i tētahi tokorua, engari he whakatīwheta taha hōkaka tāna mahi. Ko te whakatīwheta ā-hōkaka, ko te whakaputa kōrero hōkaka kāore i pīrangitia, kāore i tika, ko te whakahoahoa hōkaka rānei e pērā ana anō te āhua.

Kainga kāmera: E noho ana a Alex ko ia anake ki te pae tono inu i tētahi wharekai. Ko tana tuke kei te pae.

A Alex ki te kāmera: Tērā pea he kupu kāore e paingia ana, pēnei i tēnei, tērā rānei he mahi taikaha ake, pērā i te tūkino taha hōkaka, i te taitōkai. Ahakoa nui, ahakoa iti, e rua e rua kāore i pai.

Kainga kāmera: Kei te noho tahi a Cal rāua ko Sam i tētahi wharekawhe he pereki tōkau ngā pakitara. He pōtae pīni kōwhai kei te māhunga o Sam, kei te mau hāte whutupōro tāhei he kakariki, he mā ngā tae. E kōrero ana a Cal ki te kāmera, me te mea nei e kōrero ake ana ia ki tētahi e tū ana i te taha o tā rāua tēpu porohita iti.

A Cal ki te kāmera: Kei te pōraruraru au. Ko ēnā tīhaehae i tō tarau, nā te kaihoahoa tonu, kei te pōhara noa iho rānei koe?

Kainga kāmera: Ka tio te whakaahua o Cal rāua ko Sam.

He oro: Kua katakata a Sam. He tangi e tohu ana kua hikina te rere o ngā whakaahua.

Te reo o Alex: Ko tātou katoa kua whakatoi atu ki tētahi. Engari ki te rite tonu te pērā, he mea āta mahi, i runga anō i te ngākau kino, kāore he paku pārekareka i roto. He whakaweti kē tērā mahi.

Kei te mata: Ka puta ake he miru-kōrero kiwikiwi, he pātuhi te āhua, ki te tuarongo whero. Ko te 'Oi povo' te kōrero i roto. Ka puta ake ngā tongi e toru i raro, he kiwikiwi uri, tea, e kimokimo ana, hei tohu mai he tangata kei te patoapto. Ka puta ake he kōrero hou: ‘Kei waho au i tō whare’. E toru anō ngā tongi, mea ake ka puta ake he whakaahua o tētahi taiaroa para kua kapi katoa i te karawhiti. Whai muri mai ko te pātuhi 'Jks', me tēnei pātuhi whakamutunga: E kore hoki tēnei e taea e tō pūkoro.'

Te reo o Alex: Ina rite tonu te mahi kino, te whakawehi rānei a tētahi i tētahi atu, he whakaweti tērā. Tērā pea he hāhani, he tūkino taha tinana, he momo ririhau atu anō rānei. Ahakoa kei te ao tuihono, kei te ao tūturu rānei, he whakaweti tonu te whakaweti.

Kainga kāmera: E hīkoi ana a Alex i te tūranga waka, ko te pēke anō kei te pakihiwi.

A Alex ki te kāmera: Nō reira, me aha koe ina pā te whakatoihara, te whakatīwheta, te whakaweti rānei ki a koe?

Kainga kāmera: Kua hoki ki te wharekai. E tū ana a Sam, kua whiri ngā ringa. He mā tōna hāte. Ko Cal e tū ana i mua i a ia. He mā hoki tōna hāte. Ko tōna ringa e pupuri ana ki te waewae o tētahi tūru huripoki kei runga i te tēpu. E kōrero ana ia ki a Sam.

Te reo o Alex: Tuatahi ake, kaua rawa e tukua kia haere tonu. Ko te mahi tuatahi, mēnā e pai ana ki a koe, ko te tono i te tangata kia whakamutu i tāna mahi.

Kainga kāmera: Ināianei, kei te noho a Cal ki tētahi o ngā wehenga o te wharekai. E kōrero ana ia ki te kaiwhakahaere o te wharekai (he tāhekeheke te hāte o te kaiwhakahaere). Kei te whakarongo te kaiwhakahaere, kei te tēpu ōna ringa, e whakakopa ana tētahi i tētahi.

A Cal ki te kaiwhakahaere: Ko taku wā whakatā ...

Te reo o Alex: Ki te kore e mutu, ki te kore rānei koe e kaha ki te kōrero hāngai atu ki a ia, me kōrero kē ki tētahi kaiako, ki te tumuaki, ki tō rangatira rānei i te mahi.

Kei te mata: Ka taka takitahi iho ēnei kupu e whai ake nei ki te tuarongo whero: YouthLaw, Community Law, Human Rights Commission me te Employment Relations Authority.

Te reo o Alex: Arā hoki ētahi ratonga hei ārahi i a koe ina hiahia koe, pērā i YouthLaw, i Community Law, i Te Kāhui Tika Tangata, me te Employment Relations Authority. Mehemea e uaua ana ki a koe te kōrero hāngai atu ki te tangata, ka taea anō hoki te tuku īmēra, te pātuhi atu rānei ki ngā ratonga maha.

Kainga kāmera: E tū ana a Alex ki te ara paparākau i te whare wānanga.

A Alex ki te kāmera: Ki te kite koe i ēnei tūmomo mahi, kaua e tukua kia haere – whakahētia. Kei a tātou katoa te kawenga ki te matapopore, ki te manaaki i te tangata, ā, ki te kawe ake i te mahi tika i ngā wā e tika ana. Koirā tā te ahurea kauawhiawhi.

Kainga kāmera: Ka tere kaneke mai te tohu o Te Kete Mā Ngā Tamariki Wehe i te Kura ki waenga o te mata, me te hononga ki tō rātou paetukutuku.

Ngā kupu kei te mata: Te tohu o Te Kete Mā Ngā Tamariki Wehe i te Kura, me school-leavers-toolkit.education.govt.nz

Te kanorau i Aotearoa

Ahakoa e mororiki ana tātou ina whakaritea atu ki te whānuitanga o te ao, e kanorau haere ana tātou. He mea tino nui i ēnei rā nei kia mārama tātou ki ngā ahurea huhua i Aotearoa nei.