Kua kōrerohia i tēnei whārangi:

“He nui ngā rongoā e ahu mai ana i ngā taiohi, inā hoki kei te mōhio mātou ki tō mātou whakapapa, kei roto mātou i tētahi ao hou, ka mutu, kei te tūhura haere i ōna āhuatanga mō te wā tuatahi. Kei te pai ki a mātou kia nui ō mātou hē, kia ako hoki mātou i ētahi atu tāngata.” 

- Rosa

Te take e pōti nei tātou

He ara nui te pōti hei whakairo i te āhua o tō noho me te noho a tō whānau. E hāngai ana ki tō tātou ao o ia rā, tae atu ki te utu i ngā tāke, ki te rahi o tō tātou kōtuinga waka tūmatanui, ki te nui hoki o te utu ki te ako. Whakaarohia ō uara me ō whakapono, te āhua o Aotearoa ināianei, te āhua tērā pea ka puta hei te anamata. He mōtika ōu ki te tautoko i te pāti, i te tangata rānei e whakapono nā koe ka tika āna whakatau ki a koe. 

E rua ngā pōtitanga matua e whai wāhi nei tātou katoa: ko te pōtitanga ā-rohe me te pōtitanga whānui.

Ngā pōtitanga ā-rohe

Kia pēnei ō whakaaro, ko ngā pōtitanga ā-rohe te wā ki te whakatau i te tangata ka whiriwhiri i ngā āhuatanga o ia rā o te wāhi e noho nā koe.

Māu e whiriwhiri te koromatua me ngā kaikaunihera ka noho hei māngai i tō kaunihera ā-tāone, ā-rohe, ā-takiwā hoki.

  • I te nuinga o te wā, ka kawe ngā kaunihera ā-takiwā i te whakamaheretanga o ngā āhuatanga o ngā tūkawekawe, i ngā take taiao, me te whakamahere mō ngā aituā o te ao tūroa.
  • I te nuinga o te wā, ka tiaki ngā kaunihera ā-rohe, ā-tāone hoki i te tūāhanga, pērā i ngā rori, i ngā papa pārekareka, i ngā whare pērā i ngā hōpua me ngā whare pukapuka, i te kohinga o ngā para, i te hokonga hoki o te waipiro.

He rohenga pōti Māori tō ētahi kaunihera (mō ngā kaunihera ā-rohe), he rohenga pōti motuhenga rānei ō ētahi (mō ngā kaunihera ā-takiwā), arā, e āhua ōrite ana ki ngā rohe pōti Māori. Mēnā kei te rārangi pōti Māori koe, e wātea ana koe ki te pōti ki tētahi kaitono i te rohenga pōti Māori, i tētahi atu rohenga pōti rānei. Mā te pōti ki tētahi rohenga pōti Māori e whai wāhi atu ai koe ki te āhua o tā te Māori noho hei māngai i tō rohe, i tō takiwā rānei.

Tū ai ngā pōtitanga ā-rohe i ia toru tau mā te pōti ā-mēra, nā reira me mātua mōhio kei te tika tō wāhi noho i te rārangi pōti. Hihiratia, whakahoutia rānei tō wāhi noho ki te pae tukutuku a Te Kaitiaki Take Kōwhiri.

Pānuitia ētahi atu pārongo mō te kāwanatanga ā-rohe ki LGNZ.

Ngā pōtitanga whānui

Tū ai ngā pōtitanga whānui mō te kāwanatanga o te motu i ia toru tau. I te nuinga o te wā, ka tuwhera mai ngā pōtitanga i ngā wiki e rua i mua i te rangi o te pōtitanga, nā reira he nui te wā ki te pōti.

E rua ō pōti i te pōtitanga whānui: he pōti i te rohe pōti me tētahi pōti ki te pāti.

  • E hāngai ana tō pōti i te rohe pōti ki tō wāhi noho. Ko te kaitono e nui ake ana ngā pōti ki a ia, ka riro i a ia te tūru i te pāremata, ka tū hoki hei MP i tō rohe.
  • Ka tukua tō pōti ā-pāti ki te pāti e pīrangi ana koe māna e ārahi te Kāwanatanga. Mā te pōti ki a rātou e nui ake ai te tūponotanga ka nui ake ō rātou tūru i te Pāremata.

He pārongo atu anō mō ngā pōtitanga whānui ki te pae tukutuku a Te Kaitiaki Take Kōwhiri.

Te MMP, tā tātou pūnaha pōti

Pōtihia ai tō tātou pāremata nā runga i te pūnaha Pōti Whirirua (MMP). Mā te MMP e matahuhua ake ai ō tātou māngai. Mā konā e mōhio ai tātou e rerekē ana ngā tāngata me ngā whakaaro e puta ana i te pāremata.

E pēnei ana te āhua: ka riro mā te nui o ngā pōti ki tētahi pāti e tohu te nui o te wāhanga o te pōtitanga pāti ki a ia. Mā konā e nui ake ai ōna tūru i te Pāremata, mēnā rā ka riro i taua pāti te 5% o ngā pōti whānui, ka riro rānei i a ia tētahi tūru i te pōti ā-rohe.

I raro i te MMP, i te nuinga o te wā, ka rua, ka nui ake rānei ngā pāti e tū ana hei kāwanatanga. Ka eke pea ngā pāti poniponi ki te kāwanatanga, ā, me rite ngā pāti ki te mahi tahi. Nā reira me rangahau e koe te pāti, ki ō whakaaro, e kaha katoa ana te whakaata i a koe, ahakoa pea te iti o tōna āhua.

He āwhina pai te whitiāhua kei raro iho nei hei whakaatu i te āhua o te MMP:

Te kapetuhi ataata available for Te Tikanga Pōti Whirirua Huaki Kati
Ko te MMP - te Tikanga Pōti Whirirua rānei - te pūnaha e whakamahia ana e tātou ki Aotearoa, kia kōwhiria ngā tāngata me ngā rōpū tōrangapū
e noho ana hei māngai mō tātou i te whare Pāremata

I raro i te tikanga MMP ka riro i a koe ngā pōtitanga e rua ki ia pōtitanga whānui.

Kia tirohia e tātou ka pēhea e mahi ai.

Ko tāu pōti tuatahi mā te rōpū tōrangapū e tautokona ana e koe.

Kua tapaina tēnei te pōti ā-rōpū. Ko te nui ake o ngā pōti ka riro i tētahi rōpū tōrangapū, ko te nui ake o ō rātou tūru i te whare Pāremata

Ina pōtihia te rōpū Heri e te 40% o tātou, ka riro i a rātou tōna 40% o ngā tūru katoa ki te Pāremata, ina pōtihia te rōpū Pea e te 10% o tātou, ka riro i a rātou tōna 10% o ngā tūru.

Kia riro i tētahi tūru, me whiwhi e tētahi rōpū tōrangapū kia neke atu i te 5% o te pōtitanga ā-rōpū, me toa rānei i tētahi tūru ā-rohe pōti – mā reira e mana ai tāu pōti tuarua.

Ko tāu pōti tuarua he kōwhiri i tētahi Mema Pāremata kia noho hei māngai o tō rohe noho.

Koinei tāu pōtitanga ā-rohe pōti.

Ko te kaitono me te tapeke pōti nui rawa i tōu rohe pōti ko ia te MP mō tō rohe.

Nā - ina riro i a te rōpū Panana te 4% o te pōtitanga ā-rōpū, engari horekau tētahi tūru ā-rohe pōti, kāore ō rātou mema i te whare Pāremata.

Heoi, ina riro i a rātou te 4 paihēneti o te pōtitanga ā-rōpū, ka riro hoki tētahi tūru ā-rohe pōti, ka whiwhi hoki rātou i te 4 paihēneti o ngā tūru ki te whare Pāremata.

Kei roto i taua 4 paihēneti nei ko tō rātou MP ā-rohe pōti kotahi, ā, ko te toenga he MP nō tō rātou Rārangi Rōpū.

I te mea he pūnaha pānga riterite a MMP, ka taea te whānuitanga o ngā rōpū tōrangapū iti, nui hoki i te whare Pāremata

Ka riro i a ia kaitono, tētahi tūru ki te whare Pāremata, nāna anō te rohe pōti i toa.

Ka whakakīngia ngā tūru wātea e ngā rārangi rōpū e hāngai pū ana ki tā rātou tuaritanga o te pōti ā-rōpū.

Kei raro i te tikanga MMP, kāore pea i ngā rōpū tētahi wāhi pōti rahi rawa hei kāwana ko tō rātou kotahi, nā reira kimihia ai te tautoko i ētahi atu rōpū tōrangapū hei waihanga i te kāwanatanga.

Ko te rōpū tōrangapū, te whakatōpūtanga rānei o ngā rōpū, kei a rātou neke atu i te haurua o ngā tūru, ko rātou te kāwanatanga.

Ina hia mōhio ake koe mō te pūnaha tōrangapū, pōtitanga hoki ki Aotearoa toroa ki vote.nz
Kati

Te rēhita ki te pōti

Ehara i te mea e whakaturehia ana te pōti i Aotearoa, engari e pēnā ana te rēhita ki te pōti. Me mātua rēhita koe mēnā:

  • Kua 18 hemihemi tō pakeke.
  • He kirirarau koe, he kainoho pūmau rānei koe nō Aotearoa.
  • Kua noho koe ki Aotearoa mō te 12 marama karapipiti i tētahi wā o tō oranga.

He tukanga māmā te rēhita. Ka rēhita mā te ipurangi, ā-tinana rānei ka pōti ana koe. Ka wātea hoki koe ki te rēhita kia 17 ō tau, nā reira ka aunoa tō rite ki te pōti ā tō huritau 18.

Mātakina te whitiāhua kei raro nei hei āwhina mō te tuku pōti.

Te kapetuhi ataata available for Rēhita ki te pōti kia whai kiko tō reo Huaki Kati
He tino māmā te rēhita me te whakahou i ō taipitopito ina neke koe. Me haere noa ki vote.nz - he rima meneti te roa.

Me whai noa iho ko tō raihana taraiwa waka o Aotearoa, uruwhenua o Aotearoa, tō tuakiri RealMe rānei i whakaūngia.

Ki te kore ēnei ka taea tonu te whakakī te puka tuihono ka īmēra atu ki a koe, ka pōhitia rānei hei haina māu kia whakahoki mai.

Ki te raruraru koe, ki te hiahia āwhina rānei, ka taea e koe ki te waea mai i

Me whai ināianei, mēnā ka tōmua tō pōti ka tere ake, ka māmā ake i te rā pōti.

Ina uru koe ki te rārangi pōti ka taea e koe te pōti i roto i ngā pōtitanga whare pāremata, pōtitanga ā-rohe
me ngā tāpaetanga pōti. Mā tēnei ka rangona ai tō reo

Mēnā he māharahara ōu mō tō haumaru, ka taea te tono kia uru ki te rārangi huna matatapu.

Ka noho tapu ō taipitopito rēhita, ā, kāore e tukuna atu ki te tangata.

Mēnā he Māori koe, ā, kei te rēhita koe mō te wā tuatahi, ka taea te whiriwhiri mēnā ka eke atu koe ki te rārangi Māori,
te rārangi Whānui rānei. Kei a koe!

Ki te kōwhiria te rārangi Māori, ka pōti koe mō tētahi kaitono i tētahi rohe pōti Māori.

Ā, ki te kōwhiri koe i te rārangi Whānui, ka pōti koe mō tētahi kaitono i tētahi rohe pōti whānui.

Ka āhei koe ki te kōwhiri mai i te rārangi rōpū tōrangapū kotahi ahakoa i kōwhiria e koe te rārangi Whānui, rārangi Māori rānei.

He mōhiohio anō mō tēnei, me ngā mea katoa kua kōrerohia i roto i tēnei ataata, i tā mātau paetukutuku – vote.nz.

He ngāwari te rēhita, ā, ka whai wāhi koe ki te whakaputa i ō whakaaro mō te anamata o Aotearoa.
Kati

Te pōti i te rārangi Māori

Ka wātea a ngāi Māori ki te whiriwhiri ki te rēhita ki te Rārangi Māori, ki te Rārangi Whānui rānei.

E ōrite ana ngā pāti tōrangapū i ngā rārangi e rua. Ko te rerekētanga ko ngā kaitono hei kōwhiri māu me te rohe pōti. Mēnā kei te Rārangi Māori koe, ka pōti koe ki tētahi kaitono i te rohe pōti Māori e noho nā koe. Ka riro i te kaitono ka puta tōna ihu tētahi o ngā tūru Māori e whitu i te Pāremata.

Ka whai pānga hoki tō whiringa rārangi pōti ki te tapeke o ngā tūru Māori i te Pāremata. Ki te nui ake ngā tāngata i te Rārangi Māori, ka nui ake ngā tūru Māori.

Te whakatau kia pōti ki a wai

He whakatau whaiaro katoa tō pōti, ā, he maha ngā ara e piki ai tō mōhiotanga. Whāia pea ngā kaitono me ngā pāti i te pāhopori, haere rānei ki ā rātou hui tūmatanui, tirohia rānei ngā pae tukutuku whakatau pērā i a Policy.nz.

Kia mākohakoha koe, kia kōrero hoki ki tō whānau, ki ō hoa, ki ō iho pūnamawa rānei. Whakaarohia ngā mea e nui ana ki a koe i te wā nei, ā haere ake nei hoki, ngā mea kei te pai ki a koe, kāore hoki i te pai ki a koe i tō wāhi noho. Ko te whāinga ko te mōhio ki te pāti e hāngai ana āna kaupapa here ki a koe me ngā mea e ngākaunuitia ana e koe.

“Mōku ake, ko tēnei mea te rapu i tōku reo ko te rapu i ngā tāngata e tapatahi ana ō mātou whakaaro, e pīrangi ana hoki ki te tuku i ō rātou whakaaro. Mēnā he whakaaro ōu mō ngā mea i tō ao, tērā ētahi ara hei hiki i tēnā, ā, ko tō pōti hoki hei mahi tuatahi māu i taua ara. Katoa mai ngā āhuatanga o tō ao e takea mai ana i tō pōti.”

- Rosa

Next in Te kāwanatanga me te pōti