Kua kōrerohia i tēnei whārangi:
He nama pai kei reira, ā, he nama kino anō. Ka mārama ake tō anamata i te nama pai, e hua ai ngā moni whiwhi wā roa - pērā i tētahi pūtea taurewa ākonga. Ko te nama kino ko te whakapau i ngā moni ki ngā mea ka heke wāriu, ā, kāore e hua ake he moni whiwhi ā tōna wā. Ko tētahi tauira o te nama kino ko tētahi waea ka tere te korehua, tūkino rānei.
Ko te whakaaro he nama pai te pūtea taurewa ākonga i te mea ka taea e koe te whiwhi moni ā tōna wā. Mā ngā pūtea taurewa ākonga i Aotearoa ka taea te whai mātauranga i muri i te kura tuarua. He tikanga pai e taea e koe te whai pūkenga hou, te whakawhānui i ō mātauranga me te uru ki te ohu mahi ki tētahi wāhanga utu teitei ake kāore nei pea e taea e koe.
Engari he nama kino anō ngā pūtea taurewa ākonga. Ka nui ake te pānga o tō tapeke pūtea taurewa ākonga ki tō anamata ki tērā e mōhio ana koe i tēnei wā (he tino roa pea te wā e kawea ana e koe), ā, e tino whai take ai te whai i ngā kōwhiringa atamai mō tō kaupapa e whakamahi ana koe i tō pūtea taurewa ākonga. Hei taura, he tino māmā ake te utu i tētahi pūtea taurewa ākonga $30,000 i tētahi pūtea taurewa ākonga $40,000.
He whai kiko anō te āhua o tō utu i tō pūtea taurewa ākonga. Hei tauira, kāore he itarete o ngā pūtea taurewa ākonga i Aotearoa, engari ia mēnā ka noho mai koe ki Aotearoa. Ki te haere koe ki tāwāhi i muri i te whiwhi i tētahi pūtea taurewa ākonga, ka tāpirihia he itarete ki ngā utunga pūtea taurewa ākonga. He nui pea tēnei itarete, nō reira me whakaaroaro koe ka pēhea te pānga o tēnei ki ō utunga i mua i te haere ki tāwāhi.
Mēnā kei te whakaaroaro koe mō tētahi pūtea taurewa ākonga he mōhiohio atu anō ā mātau hei āwhina i a koe kia mārama ai koe mō te aha te pūtea taurewa ākonga i roto tā mātau tuhipānui i raro.
Ngā hono whaitake:
He pūtea taurewa te moni tāwere e taea e koe te mino moni mai i te pēke, ā, ka tukuna he pire ki a koe mō te pūtea taurewa me te itarete. Ko te kāri nama tētahi momo moni tarepa, ā, ko te moni tuhene anō tētahi.
Tata ki te katoa o ngā pēke kei te tuku i ngā momo moni tāwere, ā, ahakoa ko te tikanga pai ko te karo i ēnei, ka taea e ēnei tō tatau moni te whakapai ake mēnā ka taea e koe te whakahaere tika me te kore e raruraru.
Mō tētahi aratohu he aha te kāri nama, ā, me pēhea te whakamahi, tirohia te hono Sorted i raro.
Ngā hono whaitake:
Ka tango ana i tētahi pūtea taurewa, he mea nui te itarete. Pērā anō ngā ture me ngā here me ngā utu. Me mātua whakarite kei te mōhio koe ki ngā utu ka tukuna ki a koe mō te tīmata i te pūtea taurewa, te utu tōmua i te katoa rānei.
He tātaitai nama tā Sorted e āhua mārama ai koe he aha te utu o tētahi pūtea taurewa i mua i te tono, engari kia maumahara he rerekē te whakahau itarete a tēnā kaituku, a tēnā kaituku. Hei tauira, ki te haere koe ki tētahi kaituku rā utu, he tino teitei ake ana itarete me ngā utu i te tango i tētahi pūtea taurewa whaiaro mai i tō pēke. He tino whakapiki tēnei i te utu o te pūtea taurewa me te rahinga ka utua e koe.
Me whakamahi haere i te tātaitai nama a Sorted, ā, ka kite koe ka aha mēnā ka minoa e koe he $1,000 me te itarete o te 25% tēnā i te 50%.
Me mātua whakarite koe ka uru ō utunga pūtea taurewa ki roto i tō whakahaere pūtea i mua i te whakauru ki tētahi here. Me mātua tango anake e koe he pūtea taurewa mēnā kei te mōhio koe ka taea e koe te utu.
Ka pōhēhē koe me whiwhi noa koe i te pūtea mino, engari kei te hē tērā. Ko te hunga kei te hiahia i tētahi pūtea taurewa me tono, ā, me whakaae te tono, i mua i te whiwhi moni. Mā tēnei tukanga tono ka whakarite ka taea e ngā kaimino ā rātau nama te utu, e haere pai ai tō tātau ōhanga. Mēnā he nui rawa te nama a ngā kirirarau o tētahi whenua he pānga tō tēnei ki tō rātau kaha ki te whakapau moni, ā, ki te ōhanga o te motu hoki.
He maha ngā tikanga e taea e koe te karo i te uru ki te nama. Ko te penapena i tētahi rahinga tauwhāiti, ōrau rānei o ō moni whiwhi i ia wā ka utua koe tētahi tikanga (me whai i te 20%), ā, ko tētahi atu ko te noho ki roto i ō pūtea. Ko te tikanga o tēnei kia iti iho tō whakapau moni, kia ōrite rānei ki tō utu. He uaua pea tēnei, i te mea he nui ngā whakawai hei hoko, hei whakapau moni atu anō.He maha te hunga he nui ake ō rātau pīrangi i ā rātau moni, engari mā te noho rata ki ngā mea kei a koe ka whakapiki i te oranga ngākau me te oranga whānui.
Mēnā kei te nui ake tō whakapau moni i tērā e utua ana koe, ā, kāore tonu i te ea ō mea waiwai, me whakamahi i ngā hono e whai ake nei hei rapu he aha ngā tautoko ā-pūtea ka āhei pea koe mai i te kāwanatanga.
Ngā hono whaitake:
I ētahi wā ka hē kē atu ngā nama, ā, ka uaua te ea i ngā utunga. Mēnā kei te uaua tō whakahaere, me kōrero ki tō kaituku, te whakahaere i riro i a koe tō pūtea taurewa, mō ō kōwhiringa. Mā te kōrero noa pea ka oti tētahi hōtaka utunga e māmā ake ai te whakahaere.
Ki te kore, he wāhi anō kei reira hei haere māu mō ngā āwhina whakahaere pūtea. Tirohia te whārangi tiaki moni a te Kete Mā Ngā Tamariki Wehe i te Kura (Te tiaki pūtea), waea atu rānei ki MoneyTalks.
He waea āwhina koreutu a MoneyTalks e wātea ana ki te tuku tohutohu tiaki moni ki te tangata me te whānau. E whiwhi ai i ngā tohutohu tiaki moni koreutu me te matatapu, whakapā atu ki 0800 345 123.
Te tiaki i a koe me ō rawa katoa.
Me whakahaere i ō moni mā te waihanga mahere.
Ko te utu i ngā mea pēnei i ngā rori kua raimatia me ngā ratonga hauora, utua ai e ngā tāke ngā mea waiwai mā tātau.
Ka tāpiri mai ngā kaituku mahi me te kāwanatanga ki ō penapena, ka tipu ēnā - ā, ka toa ko KiwiSaver.
I roto i tētahi ao me te maha noa atu o ngā kōwhiringa, ko ngā mahi pēke tētahi mea me noho māmā tonu.
